10. rocznica śmierci Wisławy Szymborkiej

"Poeci nie robią nic innego, tylko szukają słów" – mówiła Wisława Szymborska w Polskim Radiu w 1974 roku. Proces pisania wiersza porównywała zaś do wydobywania kształtu rzeźby z kamienia. – To jest robota kamieniarska – podkreślała. 1 lutego 2022 roku minęło dziesięć lat od śmierci tej znakomitej poetki, laureatki Literackiej Nagrody Nobla.

W poetyckim świecie Wisławy Szymborskiej na wszystko można spojrzeć jako na coś nieoczywistego, nowego, wyjątkowego. „Żaden kamień, żadna nad nim chmura, żaden dzień i żadna po nim noc, a nade wszystko żadne niczyje na tym świecie istnienie zwyczajne nie jest”, mówiła poetka. Nawet sam fakt, że istniejemy, że przyszliśmy na świat, może być już okazją do poetyckiej refleksji.

W poszukiwaniu słowa

Wisława Szymborska urodziła się 2 lipca 1923 roku w folwarku Prowent pod Kórnikiem. Gdy miała kilka lat, jej rodzina przeniosła się do Krakowa, z którym poetka i eseistka była związana przez całe życie. Podczas II wojny światowej uczęszczała tam na tajne komplety, kończąc je maturą w 1941 roku. W 1945 roku zadebiutowała w krakowskim „Dzienniku Polskim” wierszem „Szukam słowa”.

– Do tej pory ten tytuł jest aktualny, bo poeci nie robią nic innego, tylko szukają słów – mówiła Wisława Szymborska w 1974 roku w rozmowie z Wiktorem Legowiczem.

Próby literackie podejmowała już od dzieciństwa. – Wiersze zaczyna się pisać bardzo wcześnie. Potem przeważnie się je zarzuca, ja byłam z tych osób, które przy tym zostały – opowiadała w 1971 roku w audycji „Sylwetka poetycka”. – Mając lat dwanaście, trzynaście zaczęłam pisać prozą i marzyłam o tym, żeby pisać długie powieści. Gdzieś pod koniec wojny wróciłam do pisania wierszy – wspominała.

Skromna i dowcipna

Bywała nieuchwytna, unikała szumu wokół swojej osoby. Już 1964 roku prowadzący audycję w Polskim Radiu wyjaśniał, że nie było łatwo namówić poetkę na wizytę w studiu. Ale kiedy już przychodziła, śmiała się w charakterystyczny dla siebie, dziewczęcy sposób i mówiła rzeczy zabawne, błyskotliwe i mądre.

– "Zaczyna się od nagłego skojarzenia, poruszonej nagle uwagi" – odpowiadała pytana o to, jak powstają jej wiersze. – "Dopiero w tym momencie powstaje zamiar pisania wiersza. Wtedy przeważnie ulegam takiemu bardzo podstępnemu złudzeniu, że tym razem ten wiersz łatwo mi przyjdzie napisać, że właściwie on już jest gotowy i tylko czeka, żeby go wydobyć, tak jak kształt rzeźby zawarty w kamieniu. No, ale to jest robota kamieniarska" – dodała.

Słowa, jak mówiła, wyławiała z mowy i pokazywała w trochę innym świetle. Pozwalała im żyć samodzielnie, zastrzegając, że precyzja musi być w poezji ogromna.

Twórczość i nagrody

Wisława Szymborska wydała m.in. tomy poetyckie „Wołanie do Yeti” (1957), „Sto pociech” (1967), „Ludzie na moście” (1986), „Chwila” (2002), „Dwukropek” (2005) i „Tutaj” (2009). Jest też autorką cyklu felietonów pod tytułem „Lektury nadobowiązkowe” oraz zbiorów żartobliwych wierszy i prac plastycznych „Rymowanki dla dużych dzieci” i „Błysk rewolweru”. W ostatnich latach ukazują się także zbiory jej korespondencji m.in. z Kornelem Filipowiczem („Listy. Najlepiej w życiu ma twój kot”), Zbigniewem Herbertem („Jacyś złośliwi bogowie zakpili z nas okrutnie. Korespondencja 1955-1996”), Joanną Kulmową („Tak wygląda prawdziwa poetka, podciągnij się!”) czy Stanisławem Barańczakiem („Inne pozytywne uczucia też wchodzą w grę. Korespondencja 1972-2011”).

Literacka Nagroda Nobla (przyznana w 1996 roku „za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”) to najważniejsze, lecz nie jedyne wyróżnienie, którym uhonorowano poetkę. Jest laureatką m.in. Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1990), Nagrody Goethego (1991) i Nagrody Herdera (1995). W 1974 roku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2005 Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a w 2011 Orderem Orła Białego.

Wisława Szymborska zmarła w wieku 88 lat 1 lutego 2012 roku w Krakowie. Pochowano ją na tamtejszym Cmentarzu Rakowickim.